کم‌شنوایی ناشی از دارو: تاثیر داروهای اتوتوکسیک بر کاهش شنوایی

داروهای اتوتوکسیک، گروهی از داروها هستند که می‌توانند به گوش داخلی آسیب زده و منجر به مشکلاتی مانند، کم‌شنوایی ناشی از دارو، عدم تعادل و وزوز گوش شوند. اصطلاح “اتوتوکسیسیتی”، از دو بخش تشکیل شده است: “اتو” به معنی گوش و “توکسیسیتی” به معنی مسمومیت. این واژه، نشان‌دهنده آسیب سمی‌ ناشی از برخی داروها است که می‌تواند به سلول‌های حسی گوش داخلی وارد شود.

بسیاری از داروهایی که برای درمان عفونت‌ها، سرطان و برخی بیماری‌های دیگر استفاده می‌شوند، ممکن است اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک و سایر داروهای اتوتوکسیک را در پی داشته باشند. این داروها، با تخریب سلول‌های شنوایی و تعادلی، باعث بروز مشکلات دائمی یا موقتی در این عملکردهای حیاتی بدن می‌شوند.

شدت آسیب ناشی از مسمومیت دارویی و شنوایی، بسته به نوع دارو و مدت مصرف آن متفاوت است؛ اما در برخی موارد، قطع مصرف داروی اتوتوکسیک می‌تواند به بهبود نسبی یا کامل شنوایی کمک کند. با این وجود، درک تاثیرات این داروها و آگاهی از خطرات آن‌ها، به ویژه برای افرادی که به طور مداوم از داروهای خاص استفاده می‌کنند، بسیار مهم است.

میسوفونیا، نوعی حساسیت شدید به برخی صداهای خاص است که می‌تواند به‌دلیل عوامل مختلفی از جمله مصرف برخی داروها بروز کند. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف طولانی‌مدت بعضی از داروهای روان‌پزشکی یا داروهای اتوتوکسیک، می‌تواند علائم میسوفونیا را در برخی افراد تشدید کند.

علائم مسمومیت دارویی و شنوایی: چگونه کم‌شنوایی ناشی از دارو را تشخیص دهیم؟

مسمومیت دارویی و شنوایی، ممکن است بلافاصله پس از مصرف داروهای اتوتوکسیک یا به تدریج و طی چند سال ظاهر شود. یکی از اولین نشانه‌های کم‌شنوایی ناشی از دارو، وزوز گوش (تینیتوس) است؛ یعنی شنیدن صداهایی مانند زنگ زدن که دیگران قادر به شنیدن آن‌ها نیستند. این علامت، معمولا اولین هشدار برای شروع کاهش شنوایی محسوب می‌شود.

علاوه بر این، برخی دیگر از رایج‌ترین علائم مسمومیت شنوایی ناشی از اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک، عبارتند از:

• وزوز گوش مداوم


• کاهش شنوایی در یک یا هر دو گوش


• مشکلات تعادلی هنگام راه رفتن یا بالا رفتن از پله‌ها


• دشواری در راه رفتن در محیط‌های تاریک


• باز کردن بیش از حد پاها هنگام راه رفتن برای حفظ تعادل


• احساس حرکت در اجسام ثابت (پدیده اُسیلوپسی)


• سبکی سر، سرگیجه یا خستگی زودرس

کم‌شنوایی ناشی از دارو در کودکان، می‌تواند مشکلات یادگیری و ارتباطی ایجاد کند. نشانه‌هایی که باید به آن‌ها توجه کرد، به شرح زیر هستند:

1. مشکل در تمرکز در محیط‌های آموزشی


2. خستگی سریع هنگام گوش دادن برای مدت طولانی


3. دشواری در برقراری ارتباط، از جمله عدم توانایی در درک یا صحبت کردن

داروهای اتوتوکسیک و خطرات مسمومیت دارویی و شنوایی

داروهای اتوتوکسیک، ممکن است اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک‌ و سایر داروهای پرکاربرد را به همراه داشته باشند؛ بنابراین شناسایی به موقع علائم ناشی از مسمومیت شنوایی و درمان زودهنگام تحت نظر پزشک متخصص گوش و حلق و بینی، می‌تواند از آسیب‌های جبران‌ناپذیر جلوگیری کند.

اگرچه داروها، نقش مهمی در درمان بیماری‌هایی مانند سرطان و عفونت‌های شدید دارند؛ اما در برخی موارد ممکن است آسیب جدی به سیستم شنوایی وارد کنند. این داروها که برخی از آن‌ها تنها با نسخه پزشک تجویز می‌شوند، در حالی که برخی دیگر بدون نسخه نیز در دسترس هستند، به عنوان داروهای اتوتوکسیک شناخته می‌شوند که می‌توانند منجر به کم‌شنوایی ناشی از دارو شوند.

انواع داروهای اتوتوکسیک و نقش هر یک در ایجاد مسمومیت شنوایی

اولین گروه از این داروها، آنتی‌بیوتیک‌های آمینوگلیکوزیدی هستند که برای درمان عفونت‌های باکتریایی استفاده می‌شوند و جزو شناخته‌شده‌ترین داروهای اتوتوکسیک به شمار می‌روند. برخی از مهمترین آن‌ها، عبارتند از:

• نئومایسین؛ که بیشترین اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک را بر گوش داخلی دارد و مصرف دوزهای بالای آن، می‌تواند منجر به ناشنوایی دائمی شود.


• کانامایسین و آمیکاسین؛ دو دارویی که اثرات شدیدی بر سیستم شنوایی دارند و می‌توانند علاوه بر مسمومیت شنوایی، کاهش شنوایی غیر قابل بازگشت نیز ایجاد کنند.


• جنتامایسین و توبرامایسین؛ علاوه بر کم‌شنوایی ناشی از دارو، می‌توانند باعث مشکلات تعادلی نیز شوند.


• استرپتومایسین؛ دارویی است که بیشتر بر تعادل تاثیر می‌گذارد و می‌تواند سرگیجه شدید و ناپایداری ایجاد کند.

دسته دوم از داروهای اتوتوکسیک، داروهای شیمی‌درمانی هستند. برخی داروهای ضدسرطان، مانند سیس پلاتین و کربوپلاتین، می‌توانند باعث کم‌شنوایی ناشی از دارو به صورت شدید و دائمی شوند. در برخی بیماران، مسمومیت دارویی و شنوایی بلافاصله پس از اولین دوز دارو رخ می‌دهد؛ در حالی که در برخی دیگر، ممکن است چند ماه پس از درمان ظاهر شود.

دیورتیک‌های قوی، برای دفع نمک و مایعات اضافی از بدن استفاده می‌شوند؛ اما برخی از آن‌ها، مانند فوروزماید و اتاکرینیک اسید، در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی که هم‌زمان شامل اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک نیز هستند، ممکن است منجر به کم‌شنوایی دائمی شوند.

اما سایر داروها و مواد شیمیایی که می‌توانند منجر به مسمومیت دارویی و شنوایی شوند، به شرح زیر هستند:

1. سالیسیلات‌ها (مانند آسپرین) در دوزهای بالا، می‌توانند باعث کم‌شنوایی ناشی از دارو به صورت موقت و وزوز گوش شوند.


2. کینین و داروهای مشابه که برای درمان مالاریا استفاده می‌شوند، ممکن است منجر به مسمومیت شنوایی و کم‌شنوایی موقت شوند.


3. مواد محیطی سمی، مانند جیوه، قلع، سرب و مونوکسید کربن نیز، می‌توانند باعث آسیب به سیستم شنوایی شوند.

عوامل مؤثر در بروز مسمومیت شنوایی ناشی از داروهای اتوتوکسیک

ریسک کم‌شنوایی ناشی از دارو، به عوامل مختلفی بستگی دارد که می‌توان آن‌ها را به صورت زیر، دسته‌بندی کرد:

• دوز و مدت زمان مصرف دارو


• نارسایی کلیوی هم‌زمان


• تزریق سریع داروهای وریدی


• مصرف هم‌زمان دارو با دیگر داروهای اتوتوکسیک


• زمینه‌های ژنتیکی مستعد مسمومیت دارویی و شنوایی